Μνημείο Ομαδικού Τάφου. «Ο ΔΗΜΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ 110 ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ ΥΠΟ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΝ 14ΗΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944»
Ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στα Γιαννιτσά στις 11 Απριλίου 1941, στις 10 το πρωί. Στις 20 Απριλίου 1941 εγκαταστάθηκε προσωρινά μία μεραρχία Αυστριακών Αλπινιστών. Οι κάτοικοι μαρτυρούν τη βίαιη συμπεριφορά τους. Εισέβαλαν στα καταστήματα, κατέστρεψαν και άρπαξαν ό,τι βρήκαν. Τα έτη 1941-3 πέρασαν με μία σχετική ηρεμία ενώ η βία, που ασκήθηκε από το στρατό κατοχής αφορά σε μεμονωμένα γεγονότα. Η μελέτη των αρχείων του ληξιαρχείου του Δήμου Γιαννιτσών βεβαίωσε 4 τυχαίες εκτελέσεις σε γειτονικούς οικισμούς.
Η αλλαγή του κλίματος διαπιστώνεται προς το τέλος του έτους 1943. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 ο Δήμος Γιαννιτσών με επικεφαλής το Δήμαρχο, Θωμά Μαγκριώτη και τη βοήθεια των τοπικών ποδοσφαιρικών ομάδων οργάνωσε διαδήλωση στην πόλη και επέδωσε στο Γερμανό Φρούραρχο κείμενο διαμαρτυρίας κατά της φημολογούμενης παραχώρησης της Κεντρικής Μακεδονίας στους Βουλγάρους. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες στις 13 Νοεμβρίου 1943 συνελήφθησαν 50 πολίτες, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Στις αρχές του 1944 εκτελέστηκαν οι 13, ενώ οι υπόλοιποι αφέθηκαν μετά από βασανιστήρια.
Το ίδιο διάστημα (αρχές του 1944) οι Γερμανοί εισέβαλαν για πρώτη φορά στο χωριό Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών. Επιδόθηκαν σε πλιάτσικο, άρπαξαν, κατέστρεψαν. Σε αυτή την επίθεση δεν υπήρξαν θύματα. Οι κάτοικοι του Ελευθεροχωρίου μαρτυρούν ότι τους Γερμανούς συνόδευε και μία ένοπλη ομάδα ταταρικής καταγωγής. Στις 23 Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους επανήλθαν. Εκτέλεσαν 19 κατοίκους και πυρπόλησαν το χωριό.
Στις 5 Αυγούστου 1944 ο Αυστριακός Δεκανέας Ottmar Dorne αυτομόλησε στο 30ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ., που έδρευε στο βουνό Πάικο. Το γεγονός, καθώς και η παρουσία του λοχία των SS, Φριτς Σούμπερτ (γνωστού από τη θηριωδία του Χορτιάτη), οδήγησαν στην ομαδική εκτέλεση της 14ης Σεπτεμβρίου 1944 στα Γιαννιτσά. 112 άνθρωποι εκτελέστηκαν εκείνη τη μέρα, αφού πρώτα βασανίστηκαν με σιδηροσωλήνες. Τα βασανιστήρια, που υπέστησαν ήταν φρικτά. Γυναίκες βιάσθηκαν, άλλες κατακρεουργήθηκαν. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες πολίτες ήταν και ο Δήμαρχος Γιαννιτσών, Θωμάς Μαγκριώτης (εκτελέστηκε στον παλιό μύλο της οδού Ζαμίδη).
Στις 18 Σεπτεμβρίου 1944 μέρος της πόλης παραδόθηκε στις φλόγες και οι Γερμανοί με τους συνεργάτες τους εκτέλεσαν τους πολίτες που συνάντησαν στο δρόμο. Οι νεκροί έμειναν εκεί, άταφοι. Ο Σουηδός πρεσβευτής, Τύμπεργκ αναφέρει ότι το ένα τρίτο της πόλης καταστράφηκε από φωτιά. Οι Γιαννιτσώτες εγκατέλειψαν την πόλη. Κατέφυγαν στα χωράφια του βάλτου και διέμειναν σε πρόχειρες καλύβες. Ο Εμίλ Βένγκερ επισκέφθηκε τα Γιαννιτσά λίγες μέρες μετά την ομαδική εκτέλεση, ως εκπρόσωπος του Διεθνούς, Ερυθρού Σταυρού και σημείωσε στη γραπτή αναφορά του: «Τα Γιαννιτσά είναι ήδη μία νεκρά πόλις» . Στις 20 Σεπτεμβρίου 1944 επιτροπή πολιτών των Γιαννιτσών επέστειλε μήνυμα προς την Εθνική Κυβέρνηση εκθέτοντας τα γεγονότα της σφαγής και ζητώντας όπλα.
Ο γερμανικός στρατός εγκατέλειψε τα Γιαννιτσά στις 3 Νοεμβρίου του 1944.
«Ο ΔΗΜΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ 110 ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ ΥΠΟ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΝ 14ΗΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944»
Στον Ομαδικό Τάφο είναι θαμμένοι οι εκτελεσθέντες Γιαννιτσιώτες της 14ης Σεπτεμβρίου 1944. Το μνημείο βρίσκεται επί της Οδού 14ης Σεπτεμβρίου πλησίον της Πλατείας Μάγγου. Αποτελείται από μία ανάγλυφη στήλη γυναικείας μορφής που θρηνεί. Στη βάση αναγράφεται η φράση:
Σε απόσταση 2 μέτρων είναι τοποθετημένη μαρμάρινη στήλη, όπου αναγράφονται τα ονόματα των νεκρών. Το μνημείο φιλοτεχνήθηκε από το γλύπτη Θανάση Μηνόπουλο και ανεγέρθηκε από το Δήμο Γιαννιτσών το έτος 1976.
