Μετά την καταστροφή της ελληνιστικής Πέλλας από σεισμό, ο Οκταβιανός ίδρυσε το 30 π.Χ. σε απόσταση 1,5 χλμ. δυτικά, στην περιοχή βόρεια των «Λουτρών του Μεγάλου Αλεξάνδρου», σε νέα επίκαιρη θέση επί της Εγνατίας Οδού, τη ρωμαϊκή αποικία της Πέλλας, γνωστή ως Colonia Pella. Η κατοίκηση της θέσης συνεχίστηκε κατά την Παλαιοχριστιανική Περίοδο όπως μαρτυρούν η βασιλική, ο οχυρωματικός περίβολος και τα κινητά ευρήματα.
Η Ρωμαϊκή Αποικία της Πέλλας. Βόρειο Κλίτος παλαιοχριστιανικής βασιλικής Πέλλας.
Η Ρωμαϊκή Αποικία της Πέλλας. Μαρμαροθέτημα Νάρθηκα Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Πέλλας.
Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε βόρεια «των Λουτρών του Μεγάλου Αλεξάνδρου» έναν μεγαλοπρεπή ναό διαστάσεων 42,50 Χ 20,20μ.. Ακολουθεί τον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα, εξωνάρθηκα και αίθριο. Ο ναός ιδρύθηκε στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα και καταστράφηκε στις αρχές του 7ου αιώνα. Εντασσόταν σε ένα ευρύτερο μνημειακό συγκρότημα, το οποίο περικλειόταν από οχυρωματικό περίβολο. Έφερε περίτεχνη επιδαπέδια διακόσμηση από πολύχρωμο μαρμαροθέτημα και ψηφιδωτό με γεωμερικό θεματολόγιο. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή αιτία της καταστροφής του. Ήταν όμως αιφνίδια και ισχυρή, ίσως να προήλθε από σεισμό. Το μνημειακό συγκρότημα συνέχισε να χρησιμοποιείται μετά την καταστροφή με οικιστική και όχι λατρευτική χρήση ενώ ο μονόχωρος ναΐσκος, που αποκαλύφθηκε δυτικά της βασιλικής, χρονολογείται στην Υστεροβυζαντινή Περίοδο.
Τα Λουτρά του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Στην ανατολική είσοδο του χωριού Νέα Πέλλα πλάι στην Εγνατία Οδό βρίσκονται «τα Λουτρά του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Όμως η θέση και η μεγάλη δεξαμενή δεν συνδέονται με το Μακεδόνα βασιλέα αλλά αποτελούσαν τμήμα ρωμαϊκού υδρόμυλου της Colonia Pella. Η ονομασία δόθηκε κατά τους νεότερους χρόνους, όταν στην περιοχή ανέβλυζαν πηγές, οι οποίες σχημάτιζαν πέριξ της δεξαμενής μικρούς καταρράκτες. Εδώ έρχονται για αιώνες οι κάτοικοι και ρίχνουν νόμισμα στη δεξαμενή για καλοτυχία. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η Νομαρχία Πέλλης σε συνεργασία με τις κοινότητες της Πέλλας και της Νέας Πέλλας προχώρησαν σε καθαρισμό της δεξαμενής, ανασύρθηκαν 20 κιλά νομισμάτων διαφόρων εποχών, 20 κιλά ευχών εναποτιθέμενων στο παγανιστικό έθιμο της ρίψης μετάλλου.
Η Ρωμαϊκή Αποικία της Πέλλας. Τα Λουτρά του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
