Ο Αρχαιολογικός Χώρος της Πέλλας
Η Πέλλα, μία μικρή πόλη στις ακτές του Θερμαϊκού κόλπου, έγινε πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους στο τέλος του 5ου με αρχές του 4ου αι. π.Χ., αντικαθιστώντας τις Αιγές και σύντομα εξελίχθηκε στο σημαντικότερο πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο όλης της Ελλάδας. Η επιλογή της θέσης της νέας πρωτεύουσας έγινε πιθανότατα από το βασιλιά Αρχέλαο ή από τον Αμύντα Γ΄ κυρίως για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Διέθετε εύφορα εδάφη στην ενδοχώρα της και την περίοδο εκείνη ήταν παραθαλάσσια, παρέχοντας εύκολη πρόσβαση προς όλες τις κατευθύνσεις, γεγονός που εξυπηρετούσε τόσο την ανάπτυξη του εμπορίου όσο και την επεκτατική πολιτική των Μακεδόνων βασιλέων. Η πόλη οργανώθηκε και επεκτάθηκε στα χρόνια του Φιλίππου Β΄ και του Κασσάνδρου. Εδώ γεννήθηκε ο γιος του Φιλίππου Β΄, ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Η μορφή αυτής της παλαιότερης πόλης των κλασικών χρόνων δεν είναι καλά γνωστή, αφού έχει ανασκαφεί μόνο το νεκροταφείο της και λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα στην περιοχή του σύγχρονου αρδευτικού καναλιού. Είναι βέβαιο, όμως, ότι στο τέλος της κλασικής εποχής η Πέλλα ήταν πλέον μία μεγαλούπολη με κανονική ρυμοτομία κατά το μοντέρνο σύστημα της περιόδου, το ιπποδάμειο, με μεγάλους κεντρικούς δρόμους και κάθετες οδούς.
Ο Αρχαιολογικός Χώρος της Πέλλας
Εποχή της μεγάλης ακμής για την Πέλλα ήταν η ελληνιστική περίοδος, το β΄ μισό του 4ου, ο 3ος και ο 2ος αι. π.Χ.. Μέσα από την ποικιλία των ανασκαφικών ευρημάτων μπορούμε να παρακολουθήσουμε καθαρά τη μορφή της, αντλώντας στοιχεία για την οχυρωματική τέχνη, την πολεοδομία, την οικιστική, την ανακτορική, τη θρησκευτική, την ταφική αρχιτεκτονική και την παραγωγική δραστηριότητα. Η ελληνιστική πόλη της Πέλλας στήριξε την ανάπτυξη της ως πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους και εμπορικό κέντρο. Η μεγάλων διαστάσεων αγορά διέθετε εργαστήρια παραγωγής και καταστήματα πώλησης προϊόντων κεραμικής, κοροπλαστικής, μεταλλικών αντικειμένων και ειδών διατροφής. Το μνημειακό κτηριακό συγκρότημα του ανακτόρου αποδεικνύει, από την άλλη πλευρά, την πρόθεση των Μακεδόνων βασιλέων να δώσουν μια ξεχωριστή μορφή στη νέα πρωτεύουσά. Μνημειακή μορφή απέκτησαν και οι ιδιωτικές κατοικίες με δωρικά ή ιωνικά περιστύλια και πολλές φορές με δεύτερο όροφο. Ο πλούτος της πόλης και των κατοίκων της επιβεβαιώνεται από τα ψηφιδωτά δάπεδα και τη χρωματική διακόσμηση των τοίχων, η οποία αποτελεί σπάνιο δείγμα διατηρημένης ελληνικής ζωγραφικής του Α΄ Πομπηιανού Στυλ. Τα έργα αυτά φανερώνουν και την ύπαρξη οργανωμένων εργαστηρίων στη μακεδονική πρωτεύουσα, τα οποία έδιναν κατευθυντήριες γραμμές στην τέχνη της εποχής.
Ο Αρχαιολογικός Χώρος της Πέλλας
Μετά τη Μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Πέλλα και λεηλάτησαν τον πλούτο της. Στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. η πόλη καταστράφηκε από σεισμό. Το 30 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος ίδρυσε δυτικότερα την Colonia Pella, όπου εγκατέστησε παλαίμαχους λεγεωνάριους και Έλληνες της Ιταλίας των οποίων τις περιουσίες είχε δημεύσει.
Στους αιώνες που ακολούθησαν οι προσχώσεις του Αλιάκμονα, του Αξιού, Εχέδωρου και του Λουδία απομάκρυναν τη θάλασσα. Ο μύθος όμως της Πέλλας συνέχιζε να ζει. Η συστηματική ανασκαφή, που ξεκίνησε την άνοιξη του 1957 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, φέρνει στο φως την αρχαία πόλη και αποκαθιστά τη γνώση μας γι’ αυτήν.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Πέλλας περιλαμβάνει τον οικιστικό τομέα όπου βρίσκονται οι ιδωτικές οικίες των ελληνιστικών χρόνων, το συγκρότημα της αγοράς επιφάνειας 70.000 τ.μ. και τα δημόσια ιερά. Τα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο. Λείψανα της κλασικής πόλης έχουν εντοπισθεί στην περιοχή του αρδευτικού καναλιού, δεδομένο που ενισχύει την υπόθεση ότι ο πυρήνας της εκτεινόταν στο νότιο τμήμα του σύγχρονου αρχαιολογικού χώρου. Ο επισκέπτης δεν θα πρέπει να αναζητήσει εδώ το ανάκτορο της Πέλλας. Αυτό βρίσκεται βορειότερα σε λόφο που εξασφάλιζε την επίβλεψη της πόλης.
