Ο Γαζή Εβρενός, ο σημαντικός Μπέης και στρατηλάτης της οθωμανικής ιστορίας πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 1417 και ετάφη σε αυτό το μαυσωλείο, το οποίο κατέστη τόπος προσκυνήματος για τους Μουσουλμάνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παράλληλα, λειτούργησε και ως τόπος προσευχής, μία συνήθης ισλαμική πρακτική σε μαυσωλεία σημαντικών προσώπων στους οποίους αποδίδονταν ιδιότητες αγιοσύνης.
Το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός 15ος αιώνας
«Απεβίωσε και μετέβη από την εφήμερη στην μόνιμη κατοικία του / ο αποδέκτης του ελέους και της συγχώρεσης, ο μάρτυρας, ο βασιλιάς των Γαζήδων και των μαχητών της πίστης / αυτός που συνέτριψε τους άπιστους και τους πολυθεϊστές, αυτός που επισκέφθηκε τον ιερό οίκο του Θεού, / αυτός που εκτέλεσε την περιστροφή γύρω από την Κάαμπα, ο Χατζής Εβρενός γιος του Ίσα / είθε ο Θεός να φωτίζει τον τάφο του και να ευωδιάζει η σωρός του και το έλεος και η ευαρέσκεια του παντοδύναμου Θεού, να είναι μαζί του, / την ημέρα Τετάρτη την έβδομη / του μήνα Shevval κατά το έτος 820 της Εγίρας»
Αυτό το κατάφωτο, λαμπρό μαυσωλείο επισκέφθηκε το 1668 ο Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος μας κληροδότησε μία εξαιρετική περιγραφή τόσο του μνημείου, όσο κα της πόλης. Μέσα στους αιώνες υπέστη παρεμβάσεις και επεκτάσεις. Μετά το 17ο αιώνα επεκτείνεται προς το νότο και αποκτά ορθογώνια κάτοψη ενώ πιθανότατα κατά το β’ μισό του 19ου αιώνα μία νέα οικοδομική φάση θα διαμορφώσει τη σύγχρονη, σε σχήμα Τ, κάτοψη.
Η επιγραφή της πρόσοψης:
«Αυτό είναι το μαυσωλείο του Χατζή Γαζή Εβρενός Μπέη, του περίφημου μαχητή του Ισλάμ. Αναστήλωση 4 Φεβρουαρίου 1908-3 Ιανουαρίου 1911»
Οι τελευταίες επισκευαστικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν λίγο πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων και επιβεβαιώνονται από την μαρμάρινη εντοιχισμένη επιγραφή της πρόσοψης.
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες στο μαυσωλείο εκτός από το Γαζή Εβρενός ήταν θαμμένα πέντε με έξι μέλη της οικογένειας του. Κατά τις εργασίες αναστήλωσης αποκαλύφθηκε στο ΒΔ τμήμα ένας υπόγειος τάφος, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα ανήκει στο σημαντικό στρατηλάτη.
Επισκεφθείτε το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός
Το μνημείο είναι ανοιχτό προς το κοινό κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή από τις 10 π.μ. ως τις 5 μ.μ.. Το τρέχον διάστημα φιλοξενεί την έκθεση "Edward Lear-Η περιήγηση ενός βικτωριανού καλλιτέχνη στην περιοχή των Γιαννιτσών". Παρουσιάζει 14 τοπιογραφίες (σε αντίγραφα) του βικτωριανού καλλιτέχνη Edward Lear. Τις φιλοτέχνησε κατά την περιήγηση του στην περιοχή των Γιαννιτσών από τις 13 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 1848. Το εικαστικό υλικό προέρχεται από το αρχείο της Βιβλιοθήκης Houghton του Πανεπιστημίου Harvard και παραχωρήθηκε για την οργάνωση της συγκεκριμένης έκθεσης. Τα συνοδευτικά κείμενα είναι αποσπάσματα του περιηγητικού βιβλίου του ιδίου, με τίτλο “Journals of a landscape painter in Albania”.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1848 ο Edward Lear αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό τις πόλεις της Αλβανίας και της Ηπείρου. Η επιθυμία της περιήγησης δεν ήταν αδοκίμαστη, ούτε συγκυριακή. Όλη του η ζωή ήταν ένα ταξίδι, μία επικαλυμμένη διαφυγή από την υποκρισία της βικτωριανής κοινωνίας, εκεί όπου η επιληπτική νόσος, που τον ταλαιπωρούσε, ήταν μόνο ύποπτη εκτροπή. Γι’ αυτό και στις περιηγήσεις αναζητούσε αγωνιωδώς την ανακουφιστική ομορφιά της φύσης και των γραφικών ανθρώπων. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1848 έφθασε με το αυστριακό ατμόπλοιο Ferdinando στη Θεσσαλονίκη. Το νέο, μηχανοκίνητο μέσο είχε μειώσει σχεδόν στο μισό το χρόνο του ταξιδιού και εξασφάλιζε συνεπή άφιξη. Η παραμονή του όμως στην πόλη ήταν σύντομη. Η επιδημική ασθένεια, που εξαπλωνόταν, επέτεινε την απόφαση της αναχώρησης. Δύο μέρες αργότερα, ξεκίνησε με το δραγουμάνο (διερμηνέα) του και έναν ουλάκ (κρατικό αγγελιοφόρο) για την Αλβανία. Ταξίδεψε μέσω της Οδού Sol-Kol (αριστερή πτέρυγα), η οποία αναπτυσσόταν βάσει της Εγνατίας Οδού και συνέθετε έναν από τους τρεις βασικούς οδικούς άξονες των Βαλκανίων.
Πρώτη στάση του ταξιδιού ήταν στη Γέφυρα του Αξιού ποταμού. Όσο ο Τζώρτζιο, ο δραγουμάνος ετοίμαζε το γεύμα, βρήκε την ευκαιρία να αποτυπώσει το τοπίο και τους ταξιδιώτες με τα τουρμπάνια, που είχαν σταθμεύσει στο χάνι του Βαρδάρη. Ακολούθως, διέσχισε την Πέλλα, όπου παρατήρησε τους τύμβους. Ο Edward Lear δεν αποτύπωσε ζωγραφικά τα λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαίας πόλης. Έσπευσε προς τη Γενιτζέ Βαρδάρ (Γιαννιτσά), εκεί που τα αστικά χάνια και το βακούφι του Γαζή Εβρενός εξασφάλιζαν ασφαλή διανυκτέρευση. Προσεγγίζοντας την διέκρινε τους ακτινοβόλους μιναρέδες. Η εικόνα της οθωμανικής πόλης τον γοήτευσε και επιδόθηκε στην αποτύπωση της. Το ίδιο έπραξε την επόμενη μέρα κατά τις περιπατητικές διαδρομές στις γειτονιές. Η σύντομη επαφή με τους κατοίκους της Γενιτζέ ήταν καλοταίριαστη και αναχώρησε με εξέχουσες εντυπώσεις. Επόμενη στάση και εικαστικό θέμα ήταν το αγροτικό χάνι του Αρναουτλίκ (ή Durt-Armud, σημ. Άγιος Γεώργιος Δήμου Πέλλας), την τελευταία, οργανωμένη ανάπαυλα του ταξιδιώτη πριν την άφιξη στην Έδεσσα ή την πεδιάδα της Καρατζόβας.
Το απόγευμα της 14ης Σεπτεμβρίου 1848 έφθασε στα Βοδενά (Έδεσσα) και διανυκτέρευσε στο σπίτι ενός Έλληνα εμπόρου. Κατά την παραμονή του αποτύπωσε ζωγραφικά το Λόγγο, το κέντρο της πόλης και τα περίχωρα. Ο Edward Lear προσέγγισε τους κατοίκους των Βοδενών με τις συνήθεις, ακραιφνείς προθέσεις του. Και αυτή η καλόγνωμη και συγκαταβατική στάση του είναι που τον διαφοροποιεί από τους Ευρωπαίους περιηγητές. Δεν ασπάζεται την αντίληψη της αποστασιοποιημένης δυτικής ανωτερότητας προς τους αδαείς οθωμανικούς πληθυσμούς αλλά απολαμβάνει την εικαστική πληρότητα, που το ταξίδι προσφέρει. Στη συνέχεια, διανυκτέρευσε στο μικρό και επισφαλές χάνι του Οστρόβου (Άρνισσα). Το ομιχλώδες τοπίο ανακάλεσε εικόνες και μνήμες από την περιοχή των λιμνών (Lake District) στη βορειοδυτική Αγγλία. Και συνέχισε για το Μοναστήρι. Το πέρασμα του Edward Lear από τα Γιαννιτσά, οι περιηγητικές και εικαστικές περιγραφές του μαρτυρούν την ιδιαίτερη ομορφιά της περιοχής κατά το 19ο αιώνα, εκθέτουν έμμεσα τις σύγχρονες απώλειες στην αρχιτεκτονική παράδοση και επαναφέρουν την ανάγκη διατήρησης των απτών και των άυλων στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς.
