«Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό, αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτω απ' τα ξένα βήματα, αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο, αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο. Το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού τους, το χέρι τους είναι συνέχεια της ψυχής τους.» Σεβαστέ πάτερ, επίσημοι άρχοντες του τόπου, άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, αγαπητοί συμπολίτες, με τούτους τους στίχους ο Γιάννης Ρίτσος κατέγραψε όλο τον τιτάνιο αγώνα των Ελλήνων ενάντια στον κατακτητή. Είναι στη φύση του λαού μας να πολεμά για τη λευτεριά. Δεν το αντέχει να παραδίδει αμαχητί «γην και ύδωρ», ακόμα και όταν όλα μοιάζουν έτσι.
Μετά την κατάληψη και της Κρήτης η Ελλάδα είναι κάτω από την κατοχή των γερμανικών στρατευμάτων. Με τα ιταλικά και βουλγαρικά στρατεύματα να ακολουθούν τους Γερμανούς, τίθενται αμέσως σε εφαρμογή σχέδια διαμελισμού της χώρας. Η Ιταλία καταλαμβάνει τα Επτάνησα, ενώ η ζώνη ανάμεσα στον Στρυμόνα και το Νέστο ως την Αλεξανδρούπολη και τα νησιά της Θάσου και Σαμοθράκης παραχωρούνται στους Βουλγάρους. Η Αττική, η Κρήτη, η Μήλος, η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου και μέρος του Έβρου περιλαμβάνονται στη γερμανική κατοχή. Η υπόλοιπη χώρα στην ιταλική.
Οι Γερμανοί δέσμευσαν όλα τα αγαθά, τον φυσικό πλούτο και την παραγωγή. Για τις ανάγκες των στρατευμάτων κατοχής λεηλατήθηκαν τα βιομηχανικά και εμπορικά αποθέματα και η προμήθεια ακόμη και των χρειωδών έγινε προβληματική για τον ελληνικό πληθυσμό και ήδη από το καλοκαίρι του 1941 ο υποσιτισμός και η πείνα άρχισε να μαστίζει το λαό.
Οι Βούλγαροι, από την άλλη, εφαρμόζουν σχέδιο συστηματικής εξόντωσης του ελληνισμού και υλοποιούν πρόγραμμα εθνοκάθαρσης. Αλλάζουν πινακίδες, απαγορεύουν την ελληνική γλώσσα στα σχολεία και οι εκκλησίες λειτουργούνται στα βουλγαρικά. Θύμα της εθνοκάθαρσης υπήρξε και η οικογένεια του μακαριστού Αρχιεπίσκοπου Αθηνών Χριστόδουλου, με καταγωγή από την Αδριανούπολη, που εξαναγκάστηκε να φύγει από την Ξάνθη και να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Μαρτυρία γερόντων με καταγωγή από την Πάφρα του Πόντου, προσφύγων στην περιοχή των Σερρών, αναφέρει πως οι Βούλγαροι τους ξήλωναν τις στέγες και τους γκρέμιζαν τοίχους, για να τους αναγκάσουν να πεθάνουν από το κρύο.
Ωστόσο, από την αρχή της κατοχής η επιβίωση ήταν υπόθεση αγωνιστικής κινητοποίησης και πάλης. Τα συσσίτια που οργάνωσαν οι σύλλογοι επαγγελματιών και εργαζομένων ήταν η πρώτη νίκη. Αποτελεσματικό χτύπημα ήταν και το κατέβασμα της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη από τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα. Όμως για να κατορθωθούν αποτελέσματα, απαιτούταν συνδυασμένη δράση. Σταδιακά, η αντίσταση του ελληνικού λαού αρχίζει να απλώνεται και να οργανώνεται.
Από το καλοκαίρι του 1941 ιδρύονται οι εξής αντιστασιακές οργανώσεις:
ο Ε.Δ.Ε.Σ. (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος). Με αρχηγό τον στρατηγό Ναπολέων Ζέρβα και πολιτικό ηγέτη τον Νικόλαο Πλαστήρα, τον γνωστό Μαύρο Καβαλάρη από το μέτωπο της Μικράς Ασίας.
Λίγο αργότερα ιδρύεται η Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση). Αρχηγοί: ο Δημήτριος Ψαρρός και ο Ευριπίδης Μπακιρτζής.
Τέλη Σεπτεμβρίου γνωστοποιείται στον ελληνικό λαό με διάγγελμα η ίδρυση του Ε.Α.Μ. (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).
Και οι τρεις αντιστασιακές οργανώσεις είχαν κοινές αφετηρίες. Θέτουν ως άμεσο στόχο τον αγώνα κατά των κατακτητών και την απελευθέρωση. Απώτερος στόχος είναι η αλλαγή στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας και η δημιουργία των συνθηκών για την οικοδόμηση σταθερού δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η πρώτη μαζική αντίσταση ήταν η αντίσταση στη Δράμα και το Δοξάτο, που καταπνίγηκε από τους Βουλγάρους. Επίσης, στο Μεσόβουνο Πτολεμαίδας, Αμπελόφυτο Κιλκίς, Κερδύλλια, Δίστομο, Καλάβρυτα, Χορτιάτης, Κάνδανος στην Κρήτη, Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών.
Εν τω μεταξύ, τον Φεβρουάριο του 1942 έγινε γνωστή η ίδρυση του Ε.Λ.Α.Σ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Επικεφαλής του ήταν ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Θανάσης Κλάρας (γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης). Ο Ε.Λ.Α.Σ ήταν εθελοντικός αντάρτικος στρατός και αποτέλεσε τη μεγαλύτερη και μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, καθώς μαζί του συστρατεύτηκε η πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Τον Φεβρουάριο του 1943 το Ε.Α.Μ. ιδρύει την Ε.Π.Ο.Ν (Εθνική Πανελλαδική Οργάνωση Νεολαίας), η οποία έδωσε αξιοθαύμαστες μάχες στο πλευρό του Ε.Α.Μ. Παράλληλα με την ίδρυση του ΕΛΑΣ ο Ζέρβας ανακοινώνει την ίδρυση των ΕΟΕΑ ( Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών. Κορυφαία στιγμή της Ενωμένης Εθνικής Αντίστασης αποτέλεσε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, 25 Νοέμβρη του 1942, σαν προχθές, που καθυστέρησε τον ανεφοδιασμό των Γερμανών για αρκετές εβδομάδες στην Αφρική.
Οι αντάρτες χτυπούν στα βουνά, οι πόλεις εξεγείρονται με τη νεολαία πρωτοπόρα. Δίπλα στους ανώνυμους αγωνιστές βρίσκεται η πνευματική ηγεσία του τόπου, ακαδημαικοί δάσκαλοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες. Η κηδεία του Κωστή Παλαμά μετατρέπεται σε πανελλαδικό συλλαλητήριο και ο Άγγελος Σικελιανός εκφωνεί τον επικήδειο που γίνεται σάλπισμα ελευθερίας.
Καθοριστική ήταν και η συμβολή της γυναίκας στην Εθνική Αντίσταση, καθώς οι ηρωικές γυναικείες μορφές πήραν μέρος σ' όλα τα μέτωπα του απελευθερωτικού αγώνα Ο Γάλλος ποιητής Paul Eluard συγκινημένος από την ηρωική παρουσία των ελληνίδων στο βουνό θα γράψει:«Γυναίκες γενναίες, έχετε κλείσει συμφωνία ενάντια στο θάνατο. Παίζετε τη ζωή σας για να θριαμβεύσει η ζωή.»
Σημαντική ήταν και η προσφορά του κλήρου στην Εθνική Αντίσταση, καθώς συμμετείχε σε όλα τα μέρη όπου υπήρχαν αγώνες άμεσοι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο Αρχιμανδρίτης Γερμανός ή αλλιώς Καπετάν Ανυπόμονος, όπως τον αποκαλούσαν στο βουνό, ο οποίος προσχώρησε στον Ε.Λ.Α.Σ, ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος, όπως και ο πρωθιερέας της Μητροπόλεως Κοζάνης Ιωακείμ.
Τον Μάρτη του 1944 το Ε.Α.Μ. Ιδρύει την Π.Ε.Ε.Α (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), ένα είδος κυβέρνησης (η κυβέρνηση του βουνού) για την ''Ελεύθερη Ελλάδα'' που κατάφερε στις ελεγχόμενες περιοχές να διενεργήσει ελεύθερες εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Εθνικού Συμβουλίου που συνήλθε στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας. Στις εκλογές ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες και οι νέοι από 18 ετών και πάνω. Στο Εθνικό Συμβούλιο εκλέχτηκαν πέντε γυναίκες. Στις 20 Μαΐου 1944 οι αντιστασιακές οργανώσεις υπέγραψαν με την κυβέρνηση τη ''Συμφωνία του Λιβάνου'' στο Κάιρο της Αιγύπτου, σύμφωνα με την οποία θα σχηματιστεί κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στις 3 Σεπτεμβρίου 1944.
Στις 12 Οκτωβρίου οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Αθήνα και 18 Οκτωβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρόεδρος της πρώτης μετακατοχικής ελληνικής κυβέρνησης ύψωσε στην Ακρόπολη την ελληνική σημαία. Ο λαός πανηγυρίζει την Απελευθέρωση.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε και στο μαρτυρικό Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών. Στις 23 Μαρτίου του 1944, Γερμανοί και Τάταροι εισβάλουν και καταστρέφουν το χωριό. Αναφέρονται 20 νεκροί.
Στις 5 Αυγούστου 1944 ο Αυστριακός στρατιώτης Otmar Dorne εγκατέλειψε το γερμανικό στρατό κατοχής και εντάχθηκε στο 30ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ., που έδρευε στο βουνό Πάικο. Το γεγονός της αυτομόλησης του, αλλά και η παρουσία του λοχία των SS, Φριτς Σούμπερτ (γνωστού από τη θηριωδία του Χορτιάτη και της Κρήτης), οδήγησαν στην ομαδική εκτέλεση Γιαννιτσιωτών από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 την ημέρα του Σταυρού. Πάνω από 100 άνθρωποι εκτελέστηκαν εκείνη τη μέρα, αφού πρώτα χτυπήθηκαν με σιδηροσωλήνες και τα κοντάκια των οπλων. Τα βασανιστήρια, που υπέστησαν ήταν φρικτά. Γυναίκες βιάσθηκαν, άλλες κατακρεουργήθηκαν. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες πολίτες ήταν και ο Δήμαρχος Γιαννιτσών, Θωμάς Μαγκριώτης.
Οι διηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων σοκάρουν. Στις 18 Σεπτεμβρίου μέρος της πόλης παραδόθηκε στις φλόγες και οι Γερμανοί με τους συνεργάτες τους εκτελούσαν τους πολίτες που συναντούσαν στο δρόμο. Οι νεκροί έμειναν εκεί, άταφοι. Μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από φωτιά. Οι Γιαννιτσώτες εγκαταλείπουν την πόλη και καταφεύγουν στα χωράφια του βάλτου,όπου διαμένουν σε πρόχειρες καλύβες. Ο Εμίλ Βένγκερ επισκέφθηκε τα Γιαννιτσά λίγες μέρες μετά την ομαδική εκτέλεση, ως εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και γράφει χαρακτηριστικά «Τα Γιαννιτσά είναι ήδη μία νεκρά πόλις». Στις 20 Σεπτεμβρίου 1944 επιτροπή πολιτών των Γιαννιτσών επέστειλε μήνυμα προς την Εθνική Κυβέρνηση εκθέτοντας τα γεγονότα της σφαγής και ζητώντας όπλα. Οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τα Γιαννιτσά στις 3 Νοεμβρίου του 1944.
Να θάφτηκαν από το χώμα που ξεσήκωσε το ξεροβόρι
Και η βροχή να θέριεψε τα χορτάρια στο μνήμα τους»
Όμως αγωνίστηκαν όλοι μαζί και πέτυχαν
«Γιατί αγάπησαν τη ζωή!»
Σας ευχαριστώ
Μαρία Χρ. Πασχούδη
καθηγήτρια-φιλόλογος
διευθύντρια 2ου ΓΕΛ Γιαννιτσών
